1. Teminat Senedinin Tanımı ve Hukuki Niteliği
Teminat senetleri; taraflarca temel borç ilişkisi kapsamında, bir edimin ifasını teminat altına alma amacıyla düzenlenmiş olan senetlerdir. Uygulamada bazı yazarlar “teminat amacıyla düzenlenen kambiyo senedi” ifadesinin daha doğru bir ifade olduğunu savunmaktadır.
Bu yazımızda; bir teminat senedinin taşıması gereken unsurların ne olduğu, teminat senetlerinin üçüncü şahıslara etkisi ve teminat senetlerinin pratikte kullanım alanları ele alınacaktır.
2. Teminat Senedinin Unsurları
Bir senedin geçerli bir teminat senedi olarak kabul edilebilmesi için aşağıdaki unsurları taşıması gerekmektedir;
1- Teminat senetleri, kambiyo senetlerinin (çek, bono, poliçe) teminat amacıyla düzenlenmesi şeklinde oluşmaktadır. Öncelikle ilgili kambiyo senedinin Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan unsurları taşıması gerekmektedir.
2- Teminat senetleri, teminat kaydı içermelidir. Hukuken güvenli bir işlem yapılması için senedin üzerine yalnızca “teminat içindir.”, “garanti amaçlıdır.” Şeklinde değil, hangi hukuki ilişkiye dair teminat olduğu açıkça yazılmalıdır. Ancak Yargıtay; teminat senetleri, teminat kaydı içermese dahi; ilgili teminat senedinin teminat amacıyla düzenlenmiş olduğu ispat edildiği takdirde, ilgili senedi, teminat senedi olarak kabul etmektedir. Buradaki ispat yükü; ilgili senedin, teminat amacıyla düzenlenmiş olduğunu iddia eden taraftadır. İddia eden taraf, hangi ilişkinin teminatı olduğunu yazılı belge ile kanıtlamalıdır.
3- Teminat senedi, asıl borca bağlı fer’i bir alacaktır. Teminat senedi, bir alacak borç ilişkisine dayanmalıdır, tek başına bağımsız bir borç doğurmamalıdır. Doktrinde; bazı yazarlar, teminat senetlerinin hukuki niteliği konusunda, “asıl borca bağlı bir teminat aracı olduğu” görüşünü desteklemektedir.
3. Teminat Senetlerinde 3. Kişilere Karşı İleri Sürülebilecek Def’iler
Bir senet üzerindeki asıl borca atıf yapan ve ödemeyi şarta bağlayan kayıtlar olması durumunda – teminat amacıyla düzenlenmiş kambiyo senedi olması durumunda-, işbu senet kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takibe konulamaz. Bir teminat senedinin, kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takibe koyulduğu durumunda ise; ilgili senedin, teminat senedi olduğu senet metninden anlaşılıyorsa; burada senet metninden anlaşılan def’i (hükümsüzlük) mevcuttur. Senet üzerinden anlaşılan def’iler, mutlak def’i olup, üçüncü kişilere (ciranta konumunda olan hamile) karşı da ileri sürülebilir. Dolayısı ile teminat amacıyla düzenlenmiş olan kambiyo senetleri genellikle ciro edilemez.
Bir başka husus da şudur ki; kambiyo senedinin teminat amacıyla düzenlenmiş olup olmadığı senet metninden anlaşılamıyor ise, borçlu bu iddiasını artık borca itiraz olarak ileri sürebilir. Kambiyo senedinin, teminat olarak verildiği iddiası kişisel def’i olup, senedin üçüncü kişiye ciro edilmesi halinde işbu def’i iyi niyetli üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez. Kişisel def’i ancak temel ilişkinin tarafları arasında ileri sürülebilir.
4. Teminat Senetlerinin Pratikte Kullanım Alanları
Uygulamada teminat senetleri, özellikle ticari hayatta, oldukça sık tercih edilen bir kıymetli evraktır. Taraflar; teminat senedinin hem borcun ifasını güvence altına almak hem de senedin kıymetli evrak olmasından kaynaklanan faydalarından yararlanmaktadır.
Bankalar, müşterilerine verdikleri kredinin teminini güvence altına almak amacıyla, müşterilerinden teminat amacıyla düzenlenen kıymetli evrak almaktadır.
Kira sözleşmelerinde; kiracıdan alınan teminat amaçlı senet, kira borcunun veya sözleşmeden doğan diğer yükümlülüklerin güvence altına alınmasını sağlar.
İşçi-işveren ilişkilerinde; işveren, işçiye verilen avanslar veya ekipmanların iadesi için teminat senedi alabilir. Ancak işbu uygulama, İş Kanunu ve Yargıtay içtihatları çerçevesinde sıkı denetime tabidir.
Şirket ortaklıklarında; ortaklar arası borç ilişkilerinde, yatırımcılar veya girişimciler arasında bir güvence mekanizması olarak kullanılabilir.
5. Sonuç
Türk hukukunda teminat senetleri, ticari hayatta güvence sağlamak amacıyla sıkça kullanılan bir senettir. Ancak, hukuki niteliği itibariyle kambiyo senetlerinden farklıdır ve asıl borca bağlı bir teminat aracıdır. Bu nedenle, teminat senetlerine ilişkin uyuşmazlıklarda, taraflar arasındaki temel borç ilişkisinin dikkate alınması büyük önem taşımaktadır.
Uygulamada, teminat senetlerinin haksız takiplere yol açmaması için, açık ve net şekilde düzenlenmesi önem arz etmektedir. Bu bağlamda, taraflar arasında güven tesis edilerek ve yasal sınırlar içerisinde hareket edilerek teminat senetlerinin kullanılması, hukuki riskleri en aza indirecektir.
Asist Hukuk Bürosu
“Bu not yürürlükteki hukuk uyarınca ve yalnızca bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanmıştır. Bu not herhangi bir hukuki görüş içermemektedir.”
