Girişimciler, hedefledikleri projelerini gerçekleştirmek için finansal desteğe ihtiyaç duymaktadırlar. Projelerin hayat bulması ve pazarda bir yer edinebilmesi adına gerekli olan finansal desteğin yanı sıra, fikrî destek, iş ağı gibi alanlarda da girişimcilerin desteğe ihtiyacı olabilmektedir. Bu bağlamda girişimcilere alternatif bir finans kaynağı olarak melek yatırımcılar gündeme gelmektedir. Bu yazımızda melek yatırımcılık kavramını, Türk hukuk sisteminde melek yatırımcılığın yerini ve avantajlarını inceleyeceğiz.
1. Melek Yatırımcı Nedir?
Melek yatırımcı, start-up aşamasındaki iş imkânlarına yatırım yapan, bu işletmelerin büyümeleri ve gelişmeleri için gerekli sermayeyi sağlayan kişidir. Melek yatırımcılık, yüksek risk ve aynı minvalde yüksek büyüme potansiyeli ihtiva eden girişimlere, bu girişimlerin oluşum süreçlerinin henüz başında oldukları dönemden itibaren yatırım yapan bir oluşum olarak da tanımlanabilmektedir. 1874 yılında A.Graham Bell, Bell telefon şirketi için; Henry Ford, Ford fabrikası ve Golden Gate köprüsünün inşası için melek yatırımcılardan finansal yardım almışlardır.
Melek yatırımcılar; isimlerinden müsemma, zorlu bir yola çıkmaya hazırlanan girişimcilere; hayalini kurdukları, hedefledikleri girişimlerine işin başından “exit”aşamasına kadar destek olmayı amaçlayan oluşumlardır. “Angel Investor” yahut “Business Angel” gibi tanımlamalarla uluslararası literatürde tanımlanmış bu oluşum, Türk Hukuk Sistemi’nde bireysel katılım yatırımcısı (melek yatırımcı) olarak adlandırılmaktadır. Melek yatırımcı kavramı ilk kez 1981’de finans profesörü William E. Wetzel tarafından ortaya atılmış olsa da; Türkiye açısından henüz popülerleşen bir kavram olduğunu söylemek mümkündür.
a. Melek Yatırımcının İşlevleri
Bir yatırımın can suyu sermayedir. Melek yatırımcılar da potansiyel gördüğü girişimlere finansal destek sağlamaktadır. Bu finansal katkıların yanı sıra girişimlere bilgi birikimlerini, deneyimlerini, network ağlarını, mentorluk desteğini de sunarak girişimin başarıya ulaşmasına destek olmayı gaye edinmektedirler.
Dolayısıyla bir melek yatırımcının hedeflediği, zaten büyümüş ve gelişimi önemli ölçüde tekemmül etmiş girişimlere destek sağlamaktan ziyade; henüz ilk aşamalarında olan yatırımlara, onların fikir üretme ve geliştirme, iş kurma aşamalarında hem madden hem manen destek vermektir. Dolayısıyla yaptığı yatırım miktarıyla orantılı olarak destek verdiği girişimlerden hisse almayı tercih eden melek yatırımcılar çoğunlukla bireysel destek de sunmaktadır.
b. Melek Yatırımcılar Nelere Yatırım Yapar?
Melek yatırımcılar, bir girişime destek olmaya karar verme sürecinde birtakım kriterler belirlemektedir: Girişimin büyüme eğrisi, sürdürülebilirliği, fikrin özgünlüğü yahut diğer fikirlerden ayrışabilirliği, fikrin inovatif olup olmadığı ve uluslararası pazarda kendini gösterme imkânı bu kriterlerden bazılarıdır. Bunun yanı sıra girişimcinin geçmiş işleri, fikrine olan inancı, potansiyeline yönelik farkındalığı ve girişimin realist bir düzlemde ele alınmış bir oluşum planı gibi konular da melek yatırımcının yatırım yaparken dikkat ve önem verdiği konular arasındadır.
2. Türkiye’de Melek Yatırımcılık
Melek yatırımcılık faaliyetlerine yönelik teşvik getirmek amacıyla ülkemizde de Bireysel Katılım Sermayesi Hakkında Yönetmelik (Yönetmelik) düzenlenmiştir. Yönetmelik 15/02/2013 tarihli ve 28560 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmasıyla Türk Hukuk Sistemi'nde yerini almıştır.
Yönetmelik kapsamında yapılan tanımlamalar doğrultusunda bireysel katılım yatırımcısı, “kişisel varlıklarını ve/veya tecrübe ve birikimlerini başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketlere aktaran gerçek kişiler” olarak belirtilmiştir. İlgili tanımlamadan da anlaşılacağı üzere ülkemizde sadece gerçek kişiler melek yatırımcı olabilecektir.
a. Türkiye’de Melek Yatırımcılara Yönelik Vergi Avantajları
Melek yatırımcıların vergi desteğinden yararlanmaları için Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirtilen kriterleri yerine getirmeleri ve iktisap ettikleri tam mükellef girişim şirketlerine ait iştirak paylarını en az iki tam yıl elde tutmaları gerekmektedir. Ayrıca melek yatırımcılar pay tutarlarının yüzde 75’ini yıllık gelir vergisi beyannamelerine konu kazanç ve iratlardan indirebilmektedirler.
b. Melek Yatırımcı Lisansı
Melek yatırımcıların vergi avantajlarından yararlanabilmesi için bireysel katılım yatırımcısı lisanına sahip olması gerekmektedir. Yönetmelik kapsamında bir kişinin melek yatırımcı olabilmesi için Hazine ve Maliye Bakanlığı’nabaşvurarak lisans alması gerekmektedir. Lisans için aranan şartlar iki temel başlık altındadır; melek yatırımcıların lisans sahibi olabilmesi için yüksek gelir veya servete sahip yatırımcı ya da ilgili mevzuatta yer alan “tecrübeli yatırımcı”tanımlarındaki şartlardan herhangi birini taşıması gerekmektedir.
Yönetmelik m. 5’e göre yüksek gelir veya servete sahip yatırımcılar;
• Lisans almadan önceki iki yıl için yıllık gelir vergisi beyannamesinde yer alan gelir unsurlarının veya ücretli çalışanlar için yıllık gelir ücretlerinin gayrisafi tutarları toplamı olarak ifade edilen yıllık gayrisafi geliri en az 200.000 TL olan veya;
• Müracaat anında sahip oldukları her türlü menkul ve gayrimenkul varlıklarından oluşan kişisel servetin toplam değeri en az 1.000.000 TL olan yatırımcıları
belirtmektedir. Tecrübeli yatırımcılar ise;
• Banka ve finansal kuruluşlarda fon veya portföy yöneticisi olarak ya da banka ve finansal kuruluşların küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin finansmanı, proje finansmanı veya kurumsal finansman birimlerinde veya girişim sermayesi yatırım ortaklıkları dahil girişim sermayesi şirketlerinde müdür veya dengi bir pozisyonda ya da daha üst bir pozisyonda en az iki yıl iş tecrübesine sahip olan, veya
• Lisans alınmadan önce son beş yıl içinde en az iki yıl, yıllık cirosu en az 25.000.000 TL olan bir işletmede genel müdür yardımcısı veya dengi bir pozisyonda ya da daha üst bir pozisyonda çalışan, veya
• Melek yatırımcı ağlarının birinde lisans alınmadan önce en az bir yıl süreyle üyeliği bulunan ve müracaat sırasında son mali yıldaki net satışları 5.000.000 TL’nin altında olan ve halka açık olmayan bir veya daha fazla şirkette melek yatırımcı olarak ortak olan, veya
• Başlangıç veya büyüme aşamasındaki şirketleri desteklemek amacıyla kurulmuş olan yurt içi kuluçka merkezlerinde ya da teknoloji geliştirme merkezlerinde en az iki yıl tecrübesi bulunan ve bu merkezlerdeki başlangıç veya büyüme aşamasındaki bir veya daha fazla şirkete asgari 20.000 TL sermaye koyan
gerçek kişileri ifade etmektedir.
c. Lisans başvurusu
Melek yatırımcılık lisans başvuruları, akredite edilmiş melek yatırımcı ağları aracılığıyla Hazine ve Maliye Bakanlığı’na yapılmaktadır. Melek yatırımcı ağı,girişimcilerin meleek yatırımcılarla bir araya gelmesine aracılık eden, melek yatırımcılar tarafından 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu veya 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümleri uyarınca kurulan tüzel kişiliği haiz yapılardır. Melek yatırımcı lisansının geçerlilik beş yıl olup beşer yıllık süreler halinde uzatılması mümkündür. Yönetmelik uyarınca melek yatırımcı lisansının başkasına devri mümkün değildir.
d. Lisans iptali
Yönetmelik m.11 uyarınca melek yatırımcı lisansının iptaline yol açacak durumlar belirtilmiştir. Buna göre;
• Melek yatırımcının fiil ehliyetini kaybetmesi,
• Lisanslama kriterlerinin kaybedildiğinin tespit edilmesi,
• Melek yatırımcının vefatı,
• Melek yatırımcı tarafından girişim şirketine konulan sermayenin iş planında belirtilen amaca aykırı biçimde kullanılması,
• Bakanlığa kasıtlı olarak yanlış bilgi ve belge verilmesi,
• Bakanlığı aldatmaya yönelik işlemlere girişilmesi,
• Sektörel kısıtlamalara, yatırım sınırlamalarına, azami ortaklık payına ve oranına uyulmaması
hallerinde melek yatırımı lisansı bakanlık tarafından iptal edilebilecektir.Lisansı iptal edilen bir melek yatırımcı, iptal tarihinden itibaren iki yıl süreyle yeni lisans alamamaktadır.
e. Asgari ve Azami Ortaklık Payı
Yönetmelik m. 18 uyarınca, melek yatırımcılar girişim şirketinde hâkim ortak olamaz, doğrudan ya da dolaylı olarak, tek başına veya birlikte girişim şirketini kontrol edemezler. Melek yatırımcılar tek başlarına veya birlikte veya eşi ya da kendisinin veya eşinin altsoyu ve üstsoyu ile üçüncü derece dahil yansoy hısımları ve kayın hısımları ile birlikte doğrudan veya dolaylı olarak sermayeyi temsil eden payların ve payların temsil ettiği toplam oy hakkının %50’sinden fazlasına sahip olamaz ve yönetim kurulu üyelerinin %50’sinden fazlasını atayamaz.
İlgili madde ile melek yatırımcının, “yatırımcı” vasfının korunması ve girişimin sahibi gibi hareket etmesi engellenip melek yatırımcılık ekosisteminin korunması ve yatırım süreçlerinin aktif şekilde devam etmesinin amaçlandığı söylenebilir.
f. Yatırım yapılacak girişim şirketinin niteliği
Yönetmelik m.26 uyarınca melek yatırımcıların devlet desteğinden yararlanabilmesi için yatırım yaptıkları girişim şirketinin Türk Ticaret Kanunu’na tabi bir anonim şirket olması gerekmektedir. Ayrıca melek yatırımcıların devlet desteğinden yararlanabilmesi için paylarını iktisap ettikleri girişim şirketinin aşağıda yazılı şartları haiz olması gerekir:
• Girişim şirketinin melek yatırımcı iştirakinden önceki son iki mali yıldaki net satışlarının yıllık 5.000.000 TL’den fazla olmaması,
• En fazla elli çalışanı bulunması,
• Girişim şirketinin, melek yatırımcı kendisine, eşine, kendisinin veya eşinin altsoyu ve üstsoyu ile üçüncü derece dahil yansoy hısımlarına ve kayın hısımlarına idaresi, denetimi veya sermayesi bakımından doğrudan veya dolaylı olarak bağlı bulunmaması ya da nüfuzu altında olmaması,
• Başka bir şirketin kontrolünde olmaması,
• Bakanlıkça belirlenen devlet desteği sağlanacak sektörlerde faaliyetlerde bulunması,
• Paylarının halka arz edilmemiş olması.
3. Sonuç
Sonuç olarak, melek yatırımcılar yüksek risk içeren ve başlangıç yahut büyüme evresindeki girişimlerin finansman ihtiyaçlarını karşılamaktadırlar. Melek yatırımcılık sisteminin doğası ve uygulaması gereği, yatırımcılardan ilgili girişimlerin yalnızca sermaye ihtiyacını gidermekten ziyade, kendilerine mentorluk yapmaları da beklenmektedir. Bu mentorluk kimi zaman fikir geliştirme noktasında gerçekleştirilmekteyken, kimi zaman tanıtım ve pazarlama noktasında kendisini göstermektedir.
Mesut Sinan Çolak
Ortak Avukat
Asist Hukuk Bürosu
“Bu not yürürlükteki hukuk uyarınca ve yalnızca bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanmıştır. Bu not herhangi bir hukuki görüş içermemektedir.”
